Planowanie i harmonogramowanie produkcji to podobne pojęcia, które często (błędnie) używane są zamiennie. Łączy je to, że operują na tych samych składnikach, takich jak:
- materiały produkcyjne,
- pracownicy,
- maszyny i inny sprzęt,
- energia i inne media.
Między planowaniem a harmonogramowaniem występują jednak znaczące różnice w zakresie poziomu szczegółowości, jak i horyzontu czasu jakiego dotyczą. Jak zatem je odróżnić?
Planowanie produkcji
Celem planowania produkcji jest zapewnienie odpowiedniej ilości towaru w danym okresie czasu. Podczas planowania produkcji uwzględnia się prognozy popytu, ustala pożądany poziom zapasów materiałów i wyrobów gotowych, wskazuje dostępne zasoby oraz inwestycje pozwalające zwiększyć moce produkcyjne. Horyzont czasowy planowania produkcji wyrażany jest w tygodniach, miesiącach i latach.
Wśród elementów zawartych w planie produkcji znajdują się m.in.
- Lista materiałów (BOM) – zestawienie komponentów i narzędzi, które są niezbędne do stworzenia produktu końcowego. BOM zawiera precyzyjne wytyczne dla procesu produkcyjnego. W zależności od stopienia skomplikowania produktu i występowania etapu półproduktu mówimy o BOM-ach jednopoziomowych lub wielopoziomowych (drzewo produktu);
- Marszruta – inaczej plan pracy, zestaw następujących po sobie czynności w wyniku których powstaje gotowy produkt. Marszruta zawiera nazwę produktu, informacje o materiale (rodzaj, zużycie), opis operacji, informacje o stanowisku pracy, czas przygotowania i wykonania działania. Na elastyczność marszruty wpływa w dużej mierze to, czy wykonanie danej pracy może przejąć inna maszyna (np. w przypadku awarii);
- Poziom zapasów materiałów i komponentów – optymalny poziom zapasów zapobiega niedoborom, chroniąc przy tym przed niepotrzebnym zamrożeniem kapitału i nadmiernymi kosztami magazynowania;
- Koszt zasobów produkcyjnych (surowce i wyposażenie zakładu);
- Rozmiary partii i częstotliwość ich produkcji – ich ustalenie jest kluczowe aby zapobiegać niedoborom produktów gotowych a także ich nadmiernym zapasom;
- Dostępność, kompetencje i produktywność załogi;
- Czas realizacji produkcji (lead time) – czyli czas potrzebny do przetworzenia surowca na wyroby gotowe, parametr szczególnie istotny dla firm specjalizujących się w produkcji krótkoseryjnej i stosujących strategię Quick response manufacturing.
Harmonogramowanie produkcji
Harmonogram produkcji jest zestawieniem zdecydowanie bardziej szczegółowym niż plan produkcji. Jest to poziom, w którym przechodzi się od ogółu do szczegółu. Marszruta i drzewo produktu są tu podzielone na operacje produkcyjne i technologiczne. Harmonogram każdej operacji przydziela potrzebne zasoby, takie jak: stanowisko pracy, maszyny, surowce i pracowników. Horyzont czasowy jest znacznie krótszy niż w planie produkcji, operuje się w nim na sekundach, minutach, godzinach, zmianach i dniach. Do wizualizacji harmonogramu produkcji służy zazwyczaj wykres Gantta.
Celem procesu harmonogramowania jest:
- Optymalna dystrybucja surowców, materiałów, komponentów i części zamiennych. Przepływ materiałów w hali produkcyjnej powinien zapobiegać przestojom i wyeliminować nadmierne gromadzenie zapasów przy stanowiskach pracy;
- Zrównoważenie stanów magazynowych – wyeliminowanie braków i nadmiernych zapasów;
- Optymalny dobór siły roboczej – precyzyjny i oddający stan faktyczny harmonogram pracy umożliwia realizację zadań w terminie. W przypadku spadku zapotrzebowania na pracę można oddelegować pracowników na szkolenia lub do innych zadań;
- Zoptymalizowanie wydajności sprzętu – precyzyjne sekwencjonowanie operacji w harmonogramie produkcji pozwala ujawnić wąskie gardła i w pełni obciążyć dostępne stanowiska pracy;
- Racjonalizacja kosztów – szczegółowe planowanie operacji produkcyjnych pozwala optymalnie dobrać zasoby dla danego zlecenia. Poszczególne zlecenia mogą różnić się wymaganiami w zakresie jakości czy czasu dostawy.
Zarówno planowanie jak i harmonogramowanie to niezastąpione elementy efektywnego zarządzania produkcją. Planowanie produkcji jest pierwszym krokiem, a harmonogramowanie jest jego uszczegółowieniem. Rozwiązaniem wspierającym zakłady zarówno w planowaniu, jak i harmonogramowaniu produkcji są informatyczne systemy APS (Advanced Planning and Scheduling).
