Wskaźniki efektywności produkcji (ang. KPI – Key Performance Indicators) są jednym z najważniejszych narządzi kadry kierowniczej. Pozwalają w wymierny sposób porównywać rezultaty osiągane przez pracowników, zespoły, linie produkcyjne, działy i całe zakłady. Są ważnym parametrem pozwalającym ocenić rezultaty wprowadzanych usprawnień i modyfikacji. Mnogość wskaźników efektywności sprawia, że nieracjonalnym byłoby stosowanie ich wszystkich jednocześnie. Dlatego spośród wielu dostępnych KPI warto wybrać kilka takich, które najdokładniej będą odpowiadały specyfice i celom danego przedsiębiorstwa.
Wskaźniki związane z czasem
Wskaźniki efektywności w których kluczowym parametrem jest czas. Możemy do nich zaliczyć:
Lead time (czas realizacji zlecenia produkcyjnego) – parametr szczególnie ważny dla firm specjalizujących się w produkcji krótkoseryjnej. Jest kluczowy także dla tych przedsiębiorstw, które nastawione są na konkurowanie czasem (Quick Response Manufacturing). Jest to łączny okres, który upłynął od momentu złożenia zamówienia przez klienta, do chwili dostarczenia towaru do kupującego.
Czas cyklu – średni czas potrzebny do wytworzenia produktu. Czas cyklu może odnosić się do okresu potrzebnego do wytworzenia gotowego produktu, każdego pojedynczego komponentu produktu końcowego, a nawet do całkowitego czasu dostawy do użytkownika końcowego. Dzięki temu czas cyklu można wykorzystać do analizy ogólnej wydajności procesu produkcyjnego tak w skali makro, jak i mikro.
Czas taktu – wskaźnik definiuje jak często linię produkcyjną powinien opuszczać gotowy produkt, tak aby zakład mógł zaspokoić aktualne wymagania klientów. Wskaźnik pozwala ustalić optymalny poziom produkcji.
Czas przezbrojenia – czas liczony od chwili wyjścia ostatniej dobrej sztuki danego produktu, do momentu wyjścia pierwszej poprawnie wykonanej sztuki innego typu produktu po przezbrojeniu maszyny.
Przestoje – czas w którym proces produkcyjny nie jest realizowany z takich powodów jak: braki w dostawie energii elektrycznej, brak materiałów, konserwacja, awaria lub usterka maszyny, błąd operatora. W niektórych zakładach w ramach tego wskaźnika uwzględnia się także przerwy w produkcji spowodowane brakiem zleceń.
Terminowość realizacji zleceń – jest to wskaźnik leżący na styku produkcji i logistyki. Pozwala zbiorczo ocenić sprawność procesu produkcji, magazynowania i transportu.
Inne wskaźniki efektywności produkcji
Grupa wskaźników efektywności oparta na wolumenie produkcji, wielkości poniesionych nakładów i stopniu wykorzystania zasobów.
OEE (Overall Equipment Effectiveness) – całkowita efektywność wyposażenia. Wskaźnik służy do oceny wydajności pracy maszyn i urządzeń, a składają się na niego trzy czynniki:
- dostępność – czas w którym maszyna jest zdolna do pracy w stosunku do czasu planowanego;
- wydajność – tempo pracy urządzenia w stosunku do określonej dla niego normy;
- jakość – produkty dobrej jakości w stosunku do wszystkich wytworzonych produktów.
Przepustowość produkcji – jeden z najbardziej podstawowych i najważniejszych KPI dla przemysłu wytwórczego. Wskaźnik ten określa możliwości produkcyjne maszyny, linii lub zakładu. Dzięki niemu wiadomo, ile towaru można wyprodukować w danym przedziale czasu.
Wielkość produkcji – wskazuje ilość towaru wyprodukowanego w dowolnie określonej jednostce czasu.
Wykorzystanie zdolności produkcyjnych – ilustracja wykorzystywanych zdolności produkcyjnych w stosunku do całkowitej dostępnej zdolności produkcyjnej. Im wyższy poziom tego wskaźnika, tym wyższy jest zwrot z posiadanych przez przedsiębiorstwo aktywów. Parametr ten jest przydatny przy podejmowaniu decyzji o możliwości podjęcia nowego zlecenia.
Wykorzystanie zdolności produkcyjnych jest zaniżane m.in. poprzez:
- przestoje związane z awariami;
- brak pracowników, materiałów, energii;
- niepełną liczbę zmian (system jedno i dwuzmianowy);
- wąskie gardła.
Produkcja w toku – określa ilość częściowo ukończonych produktów. Pomaga firmom produkcyjnym zrozumieć, jaka część ich kapitału obrotowego jest związana z niekompletnymi produktami, co może pomóc zidentyfikować problemy w zarządzaniem łańcuchem dostaw.
Zużycie mediów – poziom konsumpcji energii elektrycznej, wody i innych mediów. Do jego prezentacji stosuje się wiele różnych rodzajów wykresów (Sankeya, Gantta, uporządkowany wykres obciążeń). Zużycie mediów można ilustrować w ujęciu dowolnych przedziałów czasu i w rozbiciu na poszczególne maszyny, linie, wydziały, jak i całą halę produkcyjną.
Koszt energii na jednostkę – dość drobiazgowy wskaźnik, który pokazuje całkowity koszt energii zużytej w danym okresie i dzieli go przez liczbę jednostek towaru wyprodukowanych w tym czasie. Wskaźnik przydatny przy ocenie zmian wprowadzanych w procesie produkcji, zwłaszcza w energochłonnych gałęziach przemysłu.
Wskaźniki związane z kontrolą jakości
Wskaźniki używane w działach kontroli jakości. Pozwalają kadrze kierowniczej w wymierny sposób określić minimalny, akceptowalny poziom jakości.
Braki produkcyjne – liczba produktów przeznaczonych do utylizacji z powodu wad produkcyjnych. Jest to dla zakładów produkcyjnych jeden z podstawowych mierników jakości procesu wytwarzania.
Wydajność pierwszego przejścia – jest to procent produktów wyprodukowanych za pierwszym razem zgodnie ze specyfikacją. Oznacza to, że nie wymagają przeróbek ani nie stają się brakiem.
Zwroty od klientów – dzięki niemu wiadomo, jaki odsetek produktów został zwrócony w wyniku reklamacji.
Wskaźniki efektywności dla działu Utrzymania Ruchu
Zestaw wskaźników pozwalających ocenić kondycję parku maszynowego i skuteczność działu Utrzymania Ruchu.
MTTF (Mean Time To Failure) – średni czas do wystąpienia awarii, czyli inaczej mówiąc uśredniony czas, jaki dzieli kolejne awarie. W przypadku nowych maszyn i urządzeń za punkt wyjścia traktuje się moment rozpoczęcia użytkowania.
MTTR (Mean Time To Repair) – średni czas naprawy, informuje o tym, jak długo zajmuje przeciętnie naprawa maszyny lub urządzenia gdy wystąpi awaria. Wskaźnik ten pomaga ocenić pracochłonność napraw, jest też przydatny przy ocenianiu techników UR.
MTBF (Mean Time Between Failure) – wskazuje z jaką częstotliwością dochodzi do awarii lub usterki danego urządzenia. Jest to suma MTTF i MTTR.
Odsetek konserwacji zaplanowanej – ukazuje jaki w danym okresie czasu był stosunek konserwacji zaplanowanej, do konserwacji nieplanowanej (usterki, awarie). Wskaźnik ten pomaga ustalić czy w przypadku niektórych zasobów nie jest wymagana bardziej zapobiegawcza konserwacja.
Procent czasu na przestoje z powodu awarii – parametr liczony jest jako stosunek czasu przestojów z powodu awarii do całkowitego czasu pracy maszyny. Wskaźnik pomaga podjąć decyzję o tym czy dana maszyna wciąż nadaje się do eksploatacji, czy należy już ją wymienić.
Właściwy dobór oraz skuteczne monitorowanie wskaźników efektywności są kluczem do transparentnego procesu produkcji. Pozwalają one podejmować istotne decyzje na podstawie danych, a nie wyłącznie w oparciu o przypuszczenia i intuicję. W bieżącym śledzeniu KPI przydatnym narzędziem są systemy nadzoru SCADA i systemy realizacji produkcji MES. Posiadają one rozwinięte narzędzia do akwizycji danych i konfigurowalne pulpity ilustrujące wybrane wskaźniki w czasie rzeczywistym. Dysponują też archiwum danych produkcyjnych, które można eksplorować w dowolnie wybranym momencie.
