Podstawowa informacja w zestawieniu materiałów to ilość (lub objętość) każdego składnika potrzebnego przy produkcji artykułu. Może także określać koszt, czas realizacji, współczynnik odpadów i inne dane dotyczące stanowiska roboczego. Firmy na całym świecie wykorzystują listy materiałowe jako punkt odniesienia przy planowaniu zakupu surowców. Ze względu na swoją uniwersalność, znajdują liczne zastosowania w procesach związanych z produkcją, konserwacją, planowaniem, zakupami i w innych obszarach organizacji.
Dlaczego listy materiałowe są tak ważne?
Lity materiałowe są dla firmy przewodnikiem i przepisem na zbudowanie produktu. Brak BOM-u, a także wszelkie niedokładności w nim zawarte, mogą prowadzić do marnotrawstwa, nieefektywności i błędów w procesie produkcyjnym.
Brak list oznacza również, że zamiast usystematyzowanych danych procesowych, które można przekazywać przyszłym pracownikom w miarę rozwoju firmy, wiedza ta jest fragmentaryczna i podzielona pomiędzy kilku pracowników lub kilka systemów oprogramowania, narażając proces produkcyjny na utratę powtarzalności.
Listy BOM są również ważne w ramach zarządzania materiałami i stanowią punkt wyjścia do planowania zapotrzebowania materiałowego. Ponadto posiadanie konkretnych zestawień materiałów pomaga w optymalizacji procesu produkcji.
Lista materiałowa – rodzaje
Istnieje kilka typów BOM-ów stosowanych w zakładach produkcyjnych. Listy materiałowe można podzielić ze względu na ich funkcję, możliwość konfiguracji czy strukturę. Przyjrzyjmy się trzem różnym sposobom ich kategoryzacji.
Rodzaje BOM-ów ze względu na ich funkcję
Inżynieryjne zestawienie materiałów (Engineering Bill of Materials – EBOM)
Inżynieryjne zestawienie materiałów jest wykorzystywane przy projektowaniu i konstruowaniu nowego produktu. Jest to punkt zerowy dla gotowego produktu. Zawiera listę wszystkich części, komponentów i materiałów gotowego produktu w postaci, w jakiej został pierwotnie zaprojektowany.
EBOM jest również wykorzystywany przez planistów, dział zakupów i finanse do uruchamiania procesu zakupu materiałów od istniejących dostawców lub pozyskiwania nowych materiałów od nowych dostawców. Taki dokument może również zawierać rysunki nowych części, które staną się standardem w produkcyjnym zestawieniu materiałów.
Produkcyjne zestawienie materiałów (Manufacturing bill of materials – MBOM)
Produkcyjne zestawienie materiałów (MBOM) jest jego najbardziej rozpoznawalną formą. Ten typ BOM-u można dodatkowo powiązać z wymaganymi procesami, które mają zostać zrealizowane podczas produkcji danego towaru.
MBOM używany jest przez planistów do obliczania wymagań zakupowych potrzebnych do uruchomienia produkcji. Ponieważ MBOM-y uwzględniają także czynniki czasowe, takie jak czas realizacji zamówienia i czas produkcji, pomagają planistom określić, kiedy dokonać zakupu i rozpocząć produkcję konkretnego produktu.
Rodzaje BOM-ów ze względu na ich konfigurowalność
Standardowe zestawienie materiałów
Standardowy BOM reprezentuje stałą, niezmienną listę komponentów i materiałów wymaganych do wytworzenia określonego produktu. Innymi słowy, jest to BOM produktu o spójnych cechach i specyfikacjach dla wszystkich wyprodukowanych jednostek. Znajduje on zastosowanie wtedy, gdy wytwarzane produkty są jednolite i nie mają odmian ani opcji. Komponenty i ilości wymienione w standardowym BOM-ie pozostają takie same dla każdej wyprodukowanej jednostki.
Konfigurowalne zestawienie materiałów
Konfigurowalny BOM (zwany także Matrix BOM lub BOM z parametrami) to rodzaj produkcyjnego BOM-u, używany do zarządzania produkcją artykułów posiadających różne warianty.
Wiele zakładów produkcyjnych wytwarza ten sam artykuł w różnych rozmiarach, kolorach etc. Niektórzy producenci oferują te same towary dla różnych marek (tzw. marki własne sieci handlowych, model white label). Oznacza to, że podstawowy produkt i większość procesu produkcji będą takie same, ale ostateczna wersja towaru może się nieznacznie różnić w zależności od klienta. Może to oznaczać np. inne opakowanie, o różnej objętości, liczbie jednostek produktu. Konfigurowalne zestawienie materiałów pozwala na łatwe zarządzanie produktami różniącymi się kolorem, rozmiarem, komponentami itp.
Rodzaje BOM-ów ze względu na ich strukturę
Jednopoziomowe zestawienie materiałów
Jest to tzw. BOM wysokiego poziomu, który zawiera listę materiałów wymaganych do wytworzenia lub montażu produktu. Jeśli do wytworzenia danych produktów potrzebne były podzespoły niższego poziomu, nie są one wymienione. BOM jednopoziomowy zawiera wyłącznie półprodukty i komponenty gotowe do ostatniego etapu produkcji.
Jednopoziomowe BOM-y mogą być w pełni wystarczające dla tych zakładów, w których produkt jest prosty, zawiera niewiele komponentów, albo gdzie za finalne przetwarzanie /montaż odpowiada inny zakład.
Przykładem jednopoziomowego zestawienia komponentów może być zakład zajmujący się montażem i wykańczaniem mebli, do którego komponenty byłyby sprowadzane z innych zakładów. W przypadku np. stołów, mogłyby to być cztery nogi, blat i lakier.
Wielopoziomowe zestawienie materiałów
Podobnie jak jednopoziomowe BOM-y, wielopoziomowe BOM-y zawierają materiały i ilości potrzebne do wytworzenia gotowego towaru. Jednakże w przypadku złożonych produktów, wielopoziomowy BOM może mieć kilka podpoziomów, które wchodzą w skład ostatecznego BOM-u najwyższego poziomu.
Informacje takie jak koszt, czas realizacji, proces produkcji itp., można dodawać, aż do najniższego poziomu BOM-u. Dane te można następnie powiązać z oprogramowaniem, w celu automatyzacji zakupów, planowania pracy, opracowywania harmonogramów i innych zadań operacyjnych.
Korzyści z efektywnego wykorzystania BOM-ów
Efektywne wykorzystanie list materiałowych może przynieść wiele korzyści dla rozwoju produktu, stabilności procesu produkcji i zarządzania łańcuchem dostaw. Do najważniejszych atutów należą:
- Dokładna listą komponentów – zmniejszone ryzyko braku elementów podczas montażu;
- Lepsza współpraca personelu – jasne i szczegółowe zestawienia komponentów sprzyja lepszej komunikacji i współpracy między zespołami wielofunkcyjnymi. Dotyczy to projektantów, inżynierów czy specjalistów ds. zaopatrzenia;
- Wydajna produkcja – listy BOM zawierają szczegółowe wskazówki dotyczące wytwarzania produktów, co pozwala ograniczyć błędy i opóźnienia;
- Listy materiałowe pomagają w dokładnym oszacowaniu kosztów, wspierając księgowość i budżetowanie projektów, a także ułatwiając podjęcie decyzji dotyczącej ceny produktu;
- Kontrola zapasów – BOM-y pomagają w efektywnym zarządzaniu zapasami, definiując wymagane ilości i zapobiegając niedoborom lub nadmiarom określonych części;
- Ulepszona kontrola jakości – BOM-y pomagają zadbać o to, aby wszystkie komponenty spełniały wymagane specyfikacje. Przyczynia się to do wyższej jakości produktu i ograniczenia liczby defektów;
- Personalizacja i warianty – w przypadku produktów posiadających warianty listy materiałowe pomagają w łatwym tworzeniu różnych wersji produktu, przy uwzględnieniu faktu współdzielenia niektórych komponentów;
- Planowanie i prognozowanie – BOM-y wspierają planowanie i prognozowanie produkcji. Poprzez zbiorcze wyszczególnienie materiałów i komponentów, potrzebnych do realizacji nadchodzących zamówień;
- Transparentność procesu produkcji – dzięki zbiorczemu ujęciu wszystkich komponentów i procesów, listy materiałowe pomagają we wdrożeniu systemu monitorowania procesu produkcji.
Kto tworzy zestawienie materiałów?
Wyznaczanie osób kompetentnych do tworzenia BOM-ów może różnić się w zależności od wielkości firmy i branży. W zakładach, w których wytwarzane produkty są bardzo złożone, za konstruowanie list materiałowych odpowiada z reguły inżynier procesu (technolog). W niektórych zakładach, zestawienia BOM mogą natomiast być tworzone przez osoby pracujące w działach zakupów czy planowania i harmonogramowania.
Ponieważ BOM może podlegać zmianom wraz z upływem czasu, powinien podlegać on procesowi audytu. Niektóre wyroby gotowe, które przeszły wiele zmian w trakcie swojego cyklu życia, mogą odstawać od założeń zawartych w listach materiałowych. Proces audytu może wykryć błędy, takie jak rozbieżności w jednostce miary, powstałe np. w wyniku zmiany dostawcy na takiego, który posługuje się imperialnym systemem miar. Istotne jest, aby przeprowadzać audyty BOM zgodnie z harmonogramem, odnotowywać wszelkie zmiany, a jeśli to konieczne, korygować błędy natychmiast po ich wykryciu.
